Przewodnik online
Ból miesiączkowy (PMS i bolesne miesiączkowanie) – krótki przewodnik na 2024 rok
Prof. Dr. med. Petra Stute
Uniwersytecki Szpital Ginekologiczny
Berno, Szwajcaria
Kontrola jakości
Napisany zgodnie ze standardami naukowymi przez ekspertów medycznych
Ostatnia aktualizacja 12.12.2023
Czas czytania około 9 minut
Podstawowe informacje o bólu miesiączkowym (PMS i bolesne miesiączkowanie)
Ponad 50% kobiet na całym świecie doświadcza bólu miesiączkowego. Najczęściej odczuwany dyskomfort związany z miesiączką to PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) i bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea). Oba często się ze sobą łączą, jednak znacznie się od siebie różnią. PMS obejmuje szeroki zakres objawów fizycznych i emocjonalnych, np. zmęczenie i wahania nastroju, odczuwanych na 5 do 10 dni przed krwawieniem miesiączkowym.1 Natomiast ból miesiączkowy w szczególności obejmuje bolesne skurcze w okolicy podbrzusza, które występują od 1 dnia przed do 3 dni po miesiączce.2
Z badań wynika, że od 47 do 84% kobiet na całym świecie cierpi na PMS lub bolesne miesiączkowanie w okresie rozrodczym.3,4 Dyskomfort i dolegliwości związane z bólem miesiączkowym mogą mieć nasilenie od łagodnego do bardzo silnego. Mogą one nawet uniemożliwiać kobietom wykonywanie rutynowych czynności, codziennej pracy i obniżać ich ogólną jakość życia. Większość pacjentek próbuje radzić sobie ze skurczami brzucha za pomocą samoleczenia lub domowych środków zaradczych. Niestety, metody te mogą być niespecyficzne, wywoływać poważne działania niepożądane lub nie zawsze działać, powodując, że wiele kobiet odczuwa z tego powodu frustrację i obawia się kolejnej miesiączki.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci pojawiły się coraz bardziej skuteczne opcje leczenia bólu miesiączkowego, jednak nadal są one ograniczone. Obecnie badacze opracowują nowe metody leczenia oparte na terapiach ziołowych. Ich celem jest pomoc kobietom z objawami PMS lub bolesnym miesiączkowaniem, które nie znalazły jeszcze optymalnej terapii.
Chcesz dowiedz się więcej? W naszym przewodniku na temat bólu miesiączkowego omawiamy jego przyczyny, podtypy, diagnozę i nowe opcje leczenia.
PODSTAWOW INFORMACJE
Czym jest ból miesiączkowy
(PMS i bolesne miesiączkowanie)?
Nie ustalono jednoznacznej przyczyny, dlaczego bóle miesiączkowe występują u wielu kobiet przez całe życie. Diagnostyka może być utrudniona, ponieważ objawy PMS i bolesnego miesiączkowania nierzadko występują jednocześnie i należy też wykluczyć endometriozę. Istnieją jednak sposoby na rozróżnienie tych dwóch dolegliwości: PMS i bolesnego miesiączkowania.
PMS obejmuje szeroki zakres objawów fizycznych i emocjonalnych, tj. ból piersi, wzdęcia, zmęczenie, wahania nastroju, drażliwość i inne, które występują na 5 do 10 dni przed krwawieniem miesiączkowym.5 PMS ma dość złożoną patofizjologię i może obejmować objawy psychologiczne, takie jak wahania nastroju lub drażliwość. Zdaniem naukowców objawy u pacjentek z PMS występują po owulacji i są spowodowane produkcją progesteronu przez jajniki. Jego metabolity mogą wpływać na neuroprzekaźniki w mózgu, powodując nie tylko ból, ale także drażliwość lub objawy depresji.6 Mogą one być odczuwalne bezpośrednio po owulacji lub na późniejszym etapie.
Ból miesiączkowy w szczególności obejmuje bolesne skurcze w okolicy podbrzusza, które występują od 1 dnia przed do 3 dni po miesiączce.7 Bolesne miesiączkowanie można podzielić na pierwotne i wtórne.
Pierwotne bolesne miesiączkowanie zwykle rozpoczyna się, gdy u dziewcząt pojawia się pierwsza miesiączka – zwana również menstruacją. Ból utrzymuje się przez wiele lat, jest związany z wiekiem i liczbą dzieci urodzonych przez pacjentkę.8 Bardziej prawdopodobne jest, że młoda kobieta, która nigdy nie rodziła, odczuwa większy ból niż starsza kobieta, która urodziła kilkoro dzieci. Dokładna przyczyna tego stanu rzeczy nie jest znana, niemniej zdaniem naukowców istotną rolę w pierwotnym bolesnym miesiączkowaniu odgrywają zmiany hormonalne. W przypadku pierwotnego bolesnego miesiączkowania istnieje również czynnik związany z dziedziczeniem, jednak kwestia tego, czy jest to uwarunkowane genetycznie, czynnikami społecznymi czy też podobnymi warunkami życia, pozostaje niejasna.2
Patofizjologia pierwotnego bolesnego miesiączkowania nie jest dobrze zbadana. Większość badaczy pozostaje jednak zgodna, że ból miesiączkowy spowodowany pierwotnym bolesnym miesiączkowaniem wynika ze zwiększonej produkcji prostaglandyn w macicy. Hormon ten powoduje skurcz macicy, ograniczając przepływ krwi. W rezultacie organizm wytwarza metabolity beztlenowe, które stymulują receptory bólu.9
W niektórych przypadkach ból miesiączkowy może być spowodowany chorobami miednicy, takimi jak endometrioza, włókniaki lub torbiele. Właściwym terminem dla tego stanu jest „wtórne bolesne miesiączkowanie”, ponieważ nie sama macica jest czynnikiem sprawczym. Przyczyną skurczów brzucha są natomiast zrosty i wzrost tkanki obcej poza macicą. Nasilenie bólu jest zwykle większe i bardziej dokuczliwe niż w przypadku pierwotnego bolesnego miesiączkowania.10 Niestety, wielu lekarzy myli ten rodzaj bólu z dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, w wyniku czego wiele kobiet cierpi przez wiele lat, zanim zostaną prawidłowo zdiagnozowane.
Czy chcesz poznać nowe metody leczenia? Dowiedz się więcej w zakładce „Nowe metody leczenia”.
Poznaj nowe metody leczenia już teraz →
Pacjentki z bólami miesiączkowymi mogą teraz wziąć udział w badaniu z użyciem ziołowej substancji aktywnej. Poznaj szczegóły naszego badania bólu miesiączkowego.
Dowiedz się więcej o badaniu bólu miesiączkowego już teraz. →
wiedza podstawowa
Czy cierpię na PMS czy bolesne miesiączkowanie?
Pomimo stosowania ogólnego terminu „ból miesiączkowy”, rozróżniamy jego kilka rodzajów, jak zostało to wyjaśnione powyżej. Większość kobiet wie, czym jest PMS, jednak „dysmenorrhea“ (bolesne miesiączkowanie) jest mniej znanym pojęciem. Co więcej, tylko nieliczne potrafią wyraźnie rozróżnić te dwie dolegliwości. Dlatego wiele kobiet przez całe życie uważa, że cierpi na PMS, podczas gdy w rzeczywistości może to być pierwotne bolesne miesiączkowanie. Jak więc odróżnić te dwie dolegliwości?
PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego)
Pierwotne bolesne miesiączkowanie
Przyjmuje się, że pierwotne bolesne miesiączkowanie występuje zwykle około 1 dnia przed miesiączką i może trwać przez pierwsze 3 dni krwawienia. Zazwyczaj dominującymi objawami są skurcze i ból brzucha. Ból ten może promieniować do dolnej części pleców i ud oraz mogą towarzyszyć mu też inne objawy (np. Nudności, zmęczenie, wzdęcia, ból głowy, biegunka, wymioty, złe samopoczucie). Ból miesiączkowy może występować w każdym cyklu miesiączkowym, aż do menopauzy. Jednak jego nasilenie i czas trwania na przestrzeni lat mogą się różnić. Dostępne metody leczenia są ukierunkowane na łagodzenie bólu, aby kobiety mogły wieść swoje codzienne życie.
Wtórne bolesne miesiączkowanie
Z kolei wtórne bolesne miesiączkowanie pojawia się w późniejszym okresie życia i wynika z takich schorzeń jak endometrioza lub mięśniaki macicy. Kobiety doświadczające objawów wtórnego bolesnego miesiączkowania odczuwają ból na kilka dni przed wystąpieniem krwawienia i może on utrzymywać się przez dłuższy czas po rozpoczęciu nowego cyklu miesiączkowego. Czasami nie można zaobserwować wyraźnego wzorca związanego z cyklem. Ból jest zwykle bardziej dotkliwy i osłabiający ze względu na współistniejące problemy zdrowotne, takie jak włókniaki lub torbiele. W większości przypadków interwencja chirurgiczna może pomóc złagodzić lub całkowicie wyeliminować skurcze w okolicy podbrzusza.
Zasadniczym kryterium diagnostycznym jest czas rozpoczęcia występowania bóli miesiączkowych i czy towarzyszą im dodatkowe objawy. W razie wątpliwości co do rodzaju występujących skurczy w okolicy podbrzusza, można zasięgnąć porady lekarza rodzinnego lub lekarza ginekologa. W niedawno przeprowadzonym badaniu 97% uczestniczek zgłosiło objawy bolesnego miesiączkowania, podczas gdy 79% doświadczyło również objawów związanych z PMS.13 W związku z tym doświadczanie zarówno PMS, jak i bolesnego miesiączkowania wydaje się stanowić bardziej regułę niż wyjątek.
Główne różnice między PMS a pierwotnym i wtórnym bolesnym miesiączkowaniem
Pierwotne bolesne miesiączkowanie | Wtórne bolesne miesiączkowanie | PMS | |
|---|---|---|---|
Wystąpienie objawów | Zwykle rozpoczynają się 1 dzień przed wystąpieniem krwawienia | Nie zawsze wydają się być związane z cyklem miesiączkowym i mogą rozpocząć się w dowolnym momencie | Zwykle 5-10 dni przed miesiączką |
Czas trwania | Trwają do 3 dni po rozpoczęciu krwawienia | Mogą trwać do połowy następnego cyklu | Zwykle ulegają poprawie wraz z nadejściem miesiączki |
Objawy dodatkowe | Ból promieniujący do dolnej części pleców i ud, nudności, zmęczenie, wzdęcia, ból głowy, biegunka, wymioty, złe samopoczucie | Dodatkowe objawy zależą od ich przyczyny | Wzdęcia, obrzęki, przyrost masy ciała, bolesne/tkliwe piersi, bóle głowy/migreny, zaparcia, obrzęki, wahania nastroju, drażliwość, objawy lęku lub depresji |
Czy chcesz poznać nowe metody leczenia? Dowiedz się więcej w zakładce „Nowe metody leczenia”.
Poznaj nowe metody leczenia już teraz →
Pacjentki z bólami miesiączkowymi mogą teraz wziąć udział w badaniu z użyciem ziołowej substancji aktywnej. Poznaj szczegóły naszego badania bólu miesiączkowego.
Dowiedz się więcej o badaniu bólu miesiączkowego już teraz. →
Diagnoza
Czy muszę udać się do lekarza?
W przypadku wystąpienia po raz pierwszy bólu i skurczy w okolicy podbrzusza należy natychmiast skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub lekarzem ginekologiem, ponieważ mogą one nie być związane z PMS lub bolesnym miesiączkowaniem. Poniżej znajduje się przegląd pozostałych przyczyn, które mogą wywoływać ból menstruacyjny:
Infekcje
Infekcje w okolicy podbrzusza mogą powodować skurcze przypominające ból miesiączkowy. Jednak w przeciwieństwie do pierwotnego bolesnego miesiączkowania, ból wydaje się być niezwiązany z cyklem miesiączkowym. Po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentką lekarz pierwszego kontaktu może postawić diagnozę i przepisać niezbędne leki. W razie potrzeby wypisze skierowanie do lekarza ginekologa lub gastroenterologa, ponieważ nie zawsze jest to jasne, czy źródło bólu leży w macicy czy w jelitach. Zawsze należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza; niektóre infekcje mogą być trudne do wyleczenia, jeśli utrzymują się zbyt długo.
- Gorączka
- Uczucie osłabienia
- Skurcze nie wydają się być związane z cyklem miesiączkowym
- Wydzielina z pochwy o zmienionej barwie lub nieprzyjemnym zapachu
Diagnoza przez wykluczenie:
endometrioza, torbiele lub mięśniaki macicy
Jeśli ból nasilił się na przestrzeni lat, może to oznaczać endometriozę, obecność torbieli lub mięśniaków w podbrzuszu. Endometrioza występuje wtedy, gdy tkanka endometrium rośnie poza macicą, np. w jajowodach. Torbiele często występują w jajnikach lub macicy i mogą obniżać płodność. Mięśniaki macicy to nienowotworowe tkanki, które rosną w macicy. Oprócz bólu, kobiety często skarżą się na uczucie wzdęcia, co prowadzi do błędnego zdiagnozowania PMS lub zespołu jelita drażliwego. Jeśli obecne metody leczenia nie przynoszą rezultatów, a lekarz nie zdiagnozował endometriozy, torbieli lub włókniaków, należy skonsultować się ze specjalistą w celu zweryfikowania przyczyny bólu.
- Wczesne pojawienie się bólu podczas cyklu miesiączkowego
- Ból często utrzymuje się długo po ustaniu krwawienia
- Uczucie wzdęcia bez żadnych dodatkowych objawów
- Bolesne stosunki płciowe
- Trudności z zajściem w ciążę
Wczesne etapy ciąży
U pacjentki cierpiącej na PMS lub bolesne miesiączkowanie, oczekiwanie na pojawienie się bólu pod koniec cyklu niestety stało się normą. Nawet jeśli miejsce lub intensywność bólu zmienia się, większość kobiet często przypisuje to swoim problemom zdrowotnym. Jednak ból jeszcze przed rozpoczęciem miesiączki, może być oznaką ciąży, zwłaszcza jeśli krwawienie jest bardzo łagodne lub nie ma go wcale. Może to świadczyć o implantacji, czyli zagnieżdżeniu się zarodka w macicy. W przypadku zauważenia zmiany w natężeniu bólu i krwawienia oraz odbyto stosunek bez stosowania antykoncepcji lub zabezpieczenia, należy wykluczyć ewentualną ciążę za pomocą testu domowego lub bezpośrednio skonsultować się z lekarzem ginekologiem.
- Krwawienie miesiączkowe jest znacznie słabsze niż zwykle lub nie występuje wcale.
- Typowe objawy ciąży, takie jak poranne mdłości lub tkliwość i obrzęk piersi
- Lokalizacja występowania skurczów uległa zmianie
Ból miesiączkowy spowodowany stosowaniem wkładki domacicznej
Niektóre wkładki domaciczne (ang. intrauterine devices, IUD) mogą powodować ból miednicy lub krwawienie w ciągu pierwszego roku po ich założeniu. Jeśli ból miesiączkowy pojawił się nagle lub nasilił się po założeniu wkładki, należy go obserwować i skonsultować się z lekarzem ginekologiem, jeśli ból stanie się nie do zniesienia. Lekarz może również stwierdzić, czy wkładka domaciczna wymaga ponownego założenia lub całkowitego usunięcia.
- Ciągłe skurcze podczas cyklu miesiączkowego
- Ból miesiączkowy jest bardziej intensywny niż zwykle
- Obfite krwawienie (głównie w przypadku wkładek miedzianych)
Czy chcesz poznać nowe metody leczenia? Dowiedz się więcej w zakładce „Nowe metody leczenia”.
Poznaj nowe metody leczenia już teraz →
Pacjentki z bólami miesiączkowymi mogą teraz wziąć udział w badaniu z użyciem ziołowej substancji aktywnej. Poznaj szczegóły naszego badania bólu miesiączkowego.
Dowiedz się więcej o badaniu bólu miesiączkowego już teraz. →
Leczenie
Jakie środki są skutecznie w łagodzeniu objawów bólu miesiączkowego?
Bolesny PMS i bolesne miesiączkowanie można leczyć zarówno metodami farmakologicznymi, jak i niefarmakologicznymi. Większość kobiet cierpiących na PMS lub pierwotne bolesne miesiączkowanie zazwyczaj samodzielnie radzi sobie z dolegliwościami, stosując szereg różnych metod. Oto przegląd sposobów na złagodzenie bolesnych skurczy podbrzusza:
Terapie fizyczne
Odżywianie
W niektórych badaniach wykazano, że zmiany w diecie lub suplementacja mogą złagodzić ból w dłuższej perspektywie. Przykładowo przyjmowanie kwasów tłuszczowych Omega-3 może zmniejszyć nasilenie PMS u kobiet.17,18 Istnieją również pewne wskazania, zgodnie z którymi suplementy zawierające tran łagodzą ból w przypadku pierwotnego bolesnego miesiączkowania, jeśli są przyjmowane przez ponad dwa miesiące.19 Z większości badań wynika, że zdrowy styl życia oraz zbilansowana dieta, tj. bogata w błonnik, węglowodany złożone oraz różne makro- i mikroelementy, może pomóc poprawić samopoczucie i zmniejszyć ból. Ogólnie zaleca się prowadzenie zdrowego, aktywnego trybu życia.
Ziołowe środki zaradcze
Wiele kobiet cierpiących na bóle miesiączkowe stosuje naturalne produkty, takie jak imbir, olejek z mięty pieprzowej lub herbatę z kopru włoskiego. Te domowe środki są skuteczne w leczeniu zespołu jelita drażliwego (IBS) lub mało skomplikowanych problemów żołądkowo-jelitowych. Niektóre ekstrakty roślinne, takie jak koper włoski, mogą pomóc zmniejszyć wzdęcia u kobiet z PMS lub bolesnym miesiączkowaniem, a także złagodzić objawy pierwotnego bolesnego miesiączkowania u młodych kobiet.20 Ekstrakt z owoców niepokalanka pospolitego (znanego również jako „pieprz mnisi”) jest szeroko stosowany w leczeniu PMS i może być również korzystny w celu łagodzenia objawów występujących po menstruacji (więcej na temat niepokalanka pospolitego poniżej).21
Terapie farmakologiczne
Tradycyjnym sposobem łagodzenia bólu miesiączkowego związanego z PMS lub bolesnym miesiączkowaniem jest przyjmowanie dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych. Jeśli ból się nasila i nie ustaje po zastosowaniu najwyższej możliwej dawki leku, można poprosić lekarza rodzinnego o przepisanie silniejszych leków. Po wykluczeniu wszystkich innych przyczyn, lekarz może przepisać leki na receptę, które złagodzą ból miesiączkowy.
Alternatywą dla leków przeciwbólowych są leki przeciwskurczowe lub antycholinergiczne. Pomagają one rozluźnić mięśnie, zmniejszając intensywność skurczów podbrzusza. Wiele z tych leków jest stosowanych w leczeniu zespołu jelita drażliwego lub skurczów żołądka i można je kupić bez recepty.
Doustne środki antykoncepcyjne są również często przepisywane w celu złagodzenia objawów PMS. W jednym z badań wykazano, że są one również skuteczne u kobiet z bolesnym miesiączkowaniem.22
Czy chcesz poznać nowe metody leczenia? Dowiedz się więcej w zakładce „Nowe metody leczenia”.
Poznaj nowe metody leczenia już teraz →
Pacjentki z bólami miesiączkowymi mogą teraz wziąć udział w badaniu z użyciem ziołowej substancji aktywnej. Poznaj szczegóły naszego badania bólu miesiączkowego.
Dowiedz się więcej o badaniu bólu miesiączkowego już teraz. →
Nowe terapie
Opracowanie nowej terapii leczenia ziołami
Większość środków farmakologicznych stosowanych w leczeniu bólu miesiączkowego ma na celu łagodzenie bólu i można je kupić w aptece bez recepty. Wiele kobiet poszukuje jednak naturalnych ziołowych alternatyw, które nie obciążają organizmu tak bardzo, jak częste stosowanie leków przeciwbólowych i hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Dobrą wiadomością jest to, że naukowcy pracują nad znalezieniem alternatywnych metod leczenia bólu miesiączkowego opartych na składnikach ziołowych.
Ziołowy składnik przeciwko bólowi miesiączkowemu
Cierpisz na bóle miesiączkowe? Już teraz możesz wziąć udział w nowym badaniu klinicznym nad badanym lekiem ziołowym (bez żadnych kosztów)
Naukowcy prowadzą obecnie badanie kliniczne fazy III o nazwie AgnoMed, znane również jako „badanie bólu miesiączkowego”. Bada ono skuteczność i tolerancję tego składnika ziołowego u pacjentek cierpiących na bóle miesiączkowe (bolesne miesiączkowanie). Udział w badaniu stanowi szansę na otrzymanie terapii badanym lekiem ziołowym. Uczestniczka nie ponosi żadnych kosztów: wszystkie koszty leczenia i podróży zostaną pokryte. Jeśli chcesz wziąć udział w badaniu, możesz dowiedzieć się więcej tutaj i sprawdzić, czy kwalifikujesz się do udziału w badaniu, nawet jeśli nie masz pewności, czy cierpisz na bolesne miesiączkowanie:
Informacje dodatkowe
Wytyczne dot. jakości
Niniejszy artykuł opiera się na niemieckich wytycznych dotyczących informacji zdrowotnych opartych na dowodach naukowych „Leitlinie evidenzbasierte Gesundheitsinformation”.24
Autorzy
Prof. Dr. med. Petra Stute, Birgit Schouren, Tristan Auer
Ocena medyczna
Dr. Tobias Kruse
Data
10.05.2024
Referencje
Dostęp do wszystkich referencji uzyskano w dniu 17.08.2023 r.
Ważna uwaga
Ten artykuł zawiera ogólne porady i informacje. Nie należy traktować go jako podstawy do samodiagnozy lub samodzielnego leczenia i nie stanowi on zalecenia dotyczącego terapii. Nie zastępuje konsultacji z lekarzem. W przypadku indywidualnych pytań prosimy o kontakt z lekarzem prowadzącym. Chcesz uzyskać informacje o badaniu bólu miesiączkowego? Wypełnij nasz kwestionariusz i dowiedz się bez zobowiązań, czy kwalifikujesz się do udziału w badaniu.
- Dickerson LM et al. Am Fam Physician 67 (2003): 1743-52.
- Iacovides S et al. Hum Reprod Update 6 (2015):762-78.
- Direkvand-Moghadam A et al. J Clin Diagn Res 8 (2014):106-9.
- Grandi G et al. J Pain Res 5 (2012):169-74.
- Dickerson LM et al. Am Fam Physician 67 (2003): 1743-52.
- Imai A et al. Clin Exp Obstet Gynecol 42 (2015):123.
- Iacovides S et al. Hum Reprod Update 6 (2015):762-78.
- Ju H et al. Epidemiol Rev 36(2014):104.
- Ferries-Rowe E et al. Obstet Gynecol 136 (2020):1047.
- Dawood MY. J Reprod Med 30 (1985):154.
- Freeman EW. Eur J Contracept Reprod Health Care 7 Suppl 3 (2002):27-43.
- Marjoribanks J et al. Cochrane Database Syst Rev 2013(6) (2013):CD001396.
- Manuskrypt jest w przygotowaniu
- Jo J, Lee SH. Sci Rep 8(1) (2018):16252.
- Carroquino-Garcia P et al. Phys Ther 99 (2019):1371.
- Vaghela N et al. J Educ Health Promot 8 (2019):199.
- Mohammadi MM et al. J Obstet Gynaecol Res 48(6) (2022):1293-1305.
- Behboudi-Gandevani S et al. J Psychosom Obstet Gynaecol 39(4) (2018):266-272.
- Mehrpooya M et al. Rev Recent Clin Trials 12 (2017):148.
- Namavar Jahromi B et al. Int J Gynaecol Obstet 80(2) (2003):153-157.
- Rafieian-Kopaei M, Movahedi M. Electron Physician 9(1) (2017):3685-3689.
- Aksoy AN et al. J Obstet Gynaecol Res 40(3) (2014):779-784.
- Schellenberg R. BMJ 322(7279) (2001):134-7.
- Leitlinie evidenzbasierte Gesundheitsinformation, Wersja 1.0. 2017 https://www.gesundheit.uni-hamburg.de/pdfs/leitlinie-evidenzbasierte-gesundheitsinformation.pdf
